Przemoc w szkole – problem, wyzwania i działania

W polskich szkołach, jak również w szkołach na całym świecie, problem agresji i przemocy stanowi trudne wyzwanie, z którym zmierzyć się musi zarówno szkoła, jak i rodzice. Przemoc rówieśnicza jest zjawiskiem, o którym niestety słyszymy i to coraz częściej. Wynika to nie tylko ze skali problemu, ale także ze wzrostu świadomości społecznej.                                    

Przemoc w szkole może przybierać bardzo różne formy. Najczęściej objawia się tym, że dziecko doświadcza ze strony innych uczniów swoistej „krzywdy”, którą może być np. bicie, kopanie, popychanie, zabieranie, chowanie lub niszczenie jego rzeczy, plucie, zamykanie np. w toaletach. W takich sytuacjach mówimy o przemocy fizycznej. Równie dotkliwa jak przemoc fizyczna może być przemoc słowna (werbalna) polegająca na przezywaniu, wyśmiewaniu, poniżaniu, szerzeniu plotek, obgadywaniu, pogróżkach czy szantażowaniu. Nie można zapominać także   o przemocy psychiczno-emocjonalnej, która manifestuje się ignorowaniem konkretnej osoby, namawianiem innych do zerwania z nią relacji, wykluczaniem z akcji klasowych, zabaw i gier sportowych lub celowym wprowadzaniem w błąd. Dodatkowo, z uwagi łatwy dostęp i rosnące możliwości nowych technologii, aktualnie wśród dzieci i młodzieży występuje problem cyberprzemocy polegającej na publikowaniu czyjegoś wizerunku w mediach społecznościowych bez jego wyraźnej zgody, ośmieszaniu, hejtowaniu w komentarzach lub rozsiewaniu nieprawdziwych informacji czy banowaniu (blokowaniu dostępu) z grup, portali, gier.

Skutki przemocy szkolnej

Skutki przemocy w szkole mogą być dla jej ofiar bardzo poważne i długotrwałe. Uczniowie narażeni na agresywne zachowania ze strony innych bardzo często borykają się z poważnymi problemami zdrowotnymi, zarówno tymi fizycznymi, jak  i psychicznymi. Siniaki, zadrapania, zniszczone czy skradzione przedmioty nie stanowią w takiej sytuacji największej trudności, bowiem dziecko doświadczające przemocy rówieśniczej nierzadko jest  smutne, źle sypia, ma problemy z nauką  i w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Może ono ponadto stać się zamknięte w sobie, bierne i apatyczne. Przeżywane problemy i brak umiejętności ich przezwyciężenia bywają również niejednokrotnie źródłem agresji, gdyż ci, którzy sami doświadczają przemocy, często zaczynają ją stosować wobec innych. Dla rodziców bardzo niepokojącym sygnałem może być obserwowane u dziecka nagłe unikanie szkoły, mówienie o niej źle, a także celowe spóźnianie się na lekcje lub wagary.

Przemoc rówieśnicza z reguły negatywnie odbija się na psychice nękanego. Ofiara, czując się winna zaistniałej sytuacji, nie umie radzić sobie ze swoimi emocjami – wstydem, strachem, poczuciem niższości i upokorzeniem. Prowadzi to do obniżenia samooceny oraz unikania lub znacznego ograniczenia kontaktów z innymi osobami     w obawie przed kompromitacją, wyśmianiem czy skrzywdzeniem.  Co więcej, pod wpływem silnego stresu u osób, które są ofiarami agresji rówieśniczej, mogą także wystąpić objawy psychosomatyczne – bóle głowy i brzucha, gorączka, zaburzenia snu, fobie, depresja, a nawet próby samobójcze. Przemoc rówieśnicza nierzadko przyczynia się do ucieczki w uzależnienia – szczególnie w świat wirtualny np. gry komputerowe.

Przemoc w szkole bez wątpienia wpływa także negatywnie na klimat szkolny. Tworzy ona atmosferę strachu i niepewności oraz braku poczucia bezpieczeństwa, co z kolei może obniżać motywację uczniów do nauki oraz pogarszać relacje pomiędzy uczniami, jak i uczniami oraz nauczycielami.

Jak  pomóc dziecku?

Rodzice, którzy zaobserwują niepokojące symptomy i podejrzewają, iż ich dziecko stało się ofiarą przemocy w szkole, powinni natychmiast o tym z nim porozmawiać. Podjęta rozmowa nie może być ani szybka ani chaotyczna. Aby była skuteczna  i pozwoliła dziecku otworzyć się przed dorosłymi, dobrze byłoby, gdyby przebiegała w miłej, serdecznej i spokojnej atmosferze. Bez nacisku i pośpiechu, bez przerywania  i zadawania pytań narzucających odpowiedź.  W czasie rozmowy z dzieckiem trzeba dokładnie ustalić informacje dotyczące zdarzeń i zachowań nacechowanych przemocą – kiedy miały one miejsce, gdzie i kto w nich uczestniczył. Ważne jest także, aby w miarę możliwości, wszystko udokumentować – zebrać screeny SMS-ów, e-maili, rozmów na Facebooku, w których dochodziło do obrażania, zniesławiania czy gróźb. Nie wolno swojej pociechy wyśmiewać, krytykować ani nie obwiniać za zaistniałą sytuację. Należy natomiast zapewnić dziecko o swojej bezwarunkowej miłości i gotowości do pomocy.

Kolejnym krokiem, który powinien podjąć rodzić jest poinformowanie szkoły o całej sytuacji. W każdej placówce wychowawczej, w tym także i w szkole obowiązują procedury postępowania w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia występowania przemocy. Zgodnie z tymi procedurami o fakcie przemocy wobec ucznia zawsze powiadomieni być powinni wychowawca, pedagog/psycholog szkolny oraz dyrektor szkoły. W tym celu najlepiej spotkać się z wychowawcą klasy, aby ustalić, co wie i czy zostały już podjęte jakieś kroki. Jeśli jeszcze nie podjęto żadnego działania, trzeba szczerze i otwarcie o wszystkim opowiedzieć oraz wspólnie określić formę bieżącego kontaktu, a także dalsze planowane działania. Warto również nawiązać kontakt z innymi rodzicami i, jeśli jest taka potrzeba, zainicjować wspólne kroki wyjaśniające okoliczności i winnych aktów przemocy. Jeśli szkoła nie podejmie skutecznych działań eliminujących przemoc rówieśniczą, rodzice pomocy szukać mogą we właściwym dla miejsca zamieszkania Kuratorium Oświaty występując  z  wnioskiem o zbadanie sprawy. W szczególnie trudnych sytuacjach rodzice ofiary mają także prawo wystąpić do Rzecznika Praw Dziecka. Natomiast, kiedy na skutek przemocy doszło dodatkowo do złamania prawa, np. dziecko zastało pobite czy okradzione, sprawę należy bezzwłocznie zgłosić na policję.

Ponadto, rodzice, w trosce o dobrostan psychiczny swojej pociechy mogą zwrócić się o pomoc do psychologa, który zgodnie z aktualnymi przepisami oświatowymi powinien być zatrudniony w każdej szkole. Specjalista ten pomoże dziecku poradzić sobie emocjonalnie z problemem doświadczanej przemocy oraz wesprze je  w odbudowaniu adekwatnej samooceny oraz poczucia własnej wartości.

Jak zapobiec przemocy wobec dziecka?

Otaczający świat nie jest idealny. Nie żyjemy też w bańce, która izoluje dziecko i nie pozwala mu na nabywanie nowych doświadczeń. Rodzice nie są w stanie zapobiec wszystkim przykrym i niekorzystnym sytuacjom, ale mogą nauczyć swoje dziecko, jak się zachowywać, aby nie stać się tzw. kozłem ofiarnym.                                                                   

Po pierwsze, rodzice powinni uczyć dziecko, kiedy powinno mówić stanowczo “nie”, “nie rób tak”, “nie bij mnie” – np. w sytuacji, gdy inne dziecko je popchnie lub chce odebrać zabawkę. Ważne jest umiejętne określanie granic i konsekwentne przestrzeganie reguł. Należy pozwolić dziecku na wyrażanie własnego zdania, ale  i okazywać szacunek dla jego odmiennych opinii. Dzieci, od których wymagane jest całkowite posłuszeństwo wobec dorosłych, często nie umieją przeciwstawić się, gdy ktoś chce je skrzywdzić.

Po drugie, należy dbać o budowanie zaufania do dorosłych. W tym celu trzeba starać się poświęcać dziecku swój wolny czas, rozmawiać z nim na różne, nawet te niewygodne i trudne tematy, dotrzymywać obietnic i nie okłamywać. W ten sposób rodzice budują swój autorytet i są nieocenionym wsparciem dla dzieci. W gestii rodziców leży również to, aby dziecko miało przekonanie, że o każdym problemie może z nimi otwarcie, bez obaw i strachu przed potępieniem czy krytyką porozmawiać. Budowanie oraz troska o prawidłowe relacje rodzic-rodzic i dziecko-rodzic nie jest łatwe. Jest to zadanie wymagające ogromnego taktu, empatii, tolerancji, zaufania, a przede wszystkim szacunku dla drugiego człowieka.

Po trzecie, trzeba też rozmawiać z dzieckiem o tym, jak powinno się zachować  w trudnych sytuacjach, np. jeśli ktoś zaczepi je na ulicy. Niech w ten sposób uczy się właściwych reakcji czyli, że nie należy wdawać się w dyskusje, tylko, na przykład od razu wejść do najbliższego sklepu czy instytucji. Te rozmowy przygotują dziecko mentalnie i w momencie zagrożenia pomogą mu w wyborze bezpiecznego rozwiązania.

Dzieci powinny też być świadome tego, że na ciele człowieka są miejsca, których nikt poza nim samym nie może dotykać. Ważne jest także to, aby dziecko było świadome, że nikomu nie wolno go bić ani krzywdzić. Rodzice muszą zatem rozumieć, że jeśli sami obrażają lub biją własne dziecko, to w ten sposób przekazują jasny komunikat, że przemoc jest rozwiązaniem problemu. Z drugiej strony, bicie czy nawet zwykły klaps są wyrazem przyzwolenia na agresję. Okazując należyty szacunek, dorośli  sprawiają, że najpierw dziecko, a potem dorosły, szanuje sam siebie i nie pozwala innym na przekraczanie swoich granic.

Walka z przemocą w szkołach wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje działania zarówno na poziomie indywidualnym, szkolnym, jak i społecznym. Istotne jest promowanie szacunku i akceptacji różnorodności już od najmłodszych lat.  W szkołach warto rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o przemocy i radzeniu sobie   z nią, o instytucjach i osobach, które mogą być wsparciem. Warto też inwestować w programy edukacyjne, które uczą uczniów rozpoznawania oraz radzenia sobie ze swoją, jak i cudzą agresją oraz promują pozytywne relacje międzyludzkie. Nie można zapominać także o pedagogizacji rodziców, gdyż ich większa świadomość  odpowiedzialności za wychowanie swojego dziecka przekładać się będzie na troskę o budowanie prawidłowych relacji w rodzinie i przyjmowanie właściwych i społecznie akceptowanych postaw wobec bieżących problemów rodzinnych, jak i społecznych.

Współpraca ze środowiskiem lokalnym oraz instytucjami społecznymi również może przyczynić się do skuteczniejszego zwalczania przemocy w szkołach. Kampanie społeczne, wsparcie psychologiczne dla uczniów i rodzin oraz efektywna współpraca z organami ścigania to tylko niektóre z możliwych działań.

Ponadto, istotne jest monitorowanie i analizowanie przypadków przemocy  w szkołach, by lepiej zrozumieć skalę problemu oraz skuteczniej działać na rzecz jego rozwiązania. Tylko poprzez zdecydowane działania na wielu płaszczyznach można skutecznie przeciwdziałać i zapobiegać przemocy w szkołach oraz stworzyć bezpieczne środowisko edukacyjne dla wszystkich uczniów.

Autor Lucyna Skrabacz – Jackowska                                                                                                            

Źródła:

https://800100100.pl/dla-rodzicow/nieskuteczna-reakcja-szkoly-na-przemoc-rowiesnicza,id,19

https://www.doz.pl/czytelnia/a17398-Jak_rozpoznac_ze_nasze_dziecko_jest_ofiara_przemocy_w_szkole

https://psychoterapiacotam.pl/przemoc-w-szkole/

https://www.szkolabezprzemocy.pl/73,przemoc-w-szkole

https://www.smyk.com/porady/przemoc-fizyczna-i-psychiczna-w-szkole,629.html